Quốc Bình
Từ các khoản trợ cấp hào phóng của chính phủ cho đến việc hỗ trợ pin lithium, dưới đây là chìa khóa để hiểu cách Trung Quốc xây dựng một ngành công nghiệp ô tô điện hàng đầu thế giới.
Trước khi hầu hết mọi người có thể nhận thức những gì đang xảy ra, Trung Quốc đã trở thành quốc gia dẫn đầu thế giới về sản xuất và tiêu thụ xe điện.
Chỉ trong hai năm qua, số lượng xe điện bán ra hàng năm tại quốc gia này đã tăng từ 1,3 triệu lên con số khổng lồ 6,8 triệu, khiến năm 2022 trở thành năm thứ tám liên tiếp mà Trung Quốc là thị trường xe điện lớn nhất thế giới .
Để so sánh, Mỹ chỉ bán được khoảng 800.000 xe điện vào năm 2022.
Sự thống trị này trong lĩnh vực xe điện không chỉ giúp ngành công nghiệp ô tô của Trung Quốc tăng trưởng bền vững trong thời kỳ đại dịch mà còn thúc đẩy Trung Quốc trong hành trình trở thành một trong những quốc gia dẫn đầu thế giới về chính sách chống biến đổi khí hậu.
Trung Quốc bắt đầu đầu tư vào xe điện từ khi nào và tại sao?
Vào đầu những năm 2000, trước khi mạo hiểm hoàn toàn vào lĩnh vực xe điện, ngành công nghiệp ô tô của Trung Quốc đã ở trong một tình thế khó xử.
Đây là một một quốc gia sản xuất nhiều ô tô truyền thống, nhưng không có thương hiệu nội địa nào có thể cạnh tranh với các nhà sản xuất nước ngoài ngay tại quê nhà.
Tu Le, giám đốc điều hành của Sino Auto Insights, một công ty tư vấn chuyên về vận tải chia sẻ: “Họ nhận ra rằng họ sẽ không bao giờ vượt qua các nhà sản xuất ô tô lâu đời của Mỹ, Đức và Nhật Bản về đổi mới động cơ đốt trong”.
Đồng thời, những nghiên cứu về xe hybrid cũng đã được bắt đầu bởi các quốc gia như Nhật Bản, có nghĩa là Trung Quốc không thể thực sự cạnh tranh trong lĩnh vực đó nữa.
Điều này đã thúc đẩy chính phủ Trung Quốc thoát ra khỏi những công nghệ đã có và đầu tư vào lĩnh vực hoàn toàn mới: ô tô chạy hoàn toàn bằng điện.
Tại thời điểm này, xe điện chỉ là những bản thử nghiệm được thực hiện bởi các thương hiệu như General Motors hoặc Toyota, những thương hiệu này thường ngừng sản xuất chúng chỉ sau vài năm.
Các quốc gia xuất sắc trong việc sản xuất ô tô chạy bằng khí đốt hoặc hybrid có ít động lực hơn để theo đuổi các loại phương tiện mới.
Ngoài ra, đối với Trung Quốc, xe điện cũng có khả năng giải quyết một số vấn đề lớn, như hạn chế ô nhiễm không khí nghiêm trọng, giảm sự phụ thuộc vào dầu nhập khẩu và giúp tái thiết nền kinh tế sau cuộc khủng hoảng tài chính năm 2008.
Trung Quốc đã có sẵn một số lợi thế về mặt tổ chức. Mặc dù sản xuất xe điện liên quan đến công nghệ khác, nhưng nó vẫn cần sự hợp tác của chuỗi cung ứng ô tô hiện có và Trung Quốc đã có một chuỗi cung ứng tương đối tốt.
Vì vậy, chính phủ Trung Quốc đã thực hiện các bước đầu tư vào các công nghệ ô tô điện ngay từ năm 2001. Năm đó, công nghệ này được giới thiệu như một dự án nghiên cứu khoa học ưu tiên trong Kế hoạch 5 năm của Trung Quốc - kế hoạch kinh tế cấp cao nhất của đất nước.
Sau đó, vào năm 2007, ngành công nghiệp này đã có một cú hích đáng kể khi Wan Gang, một kỹ sư ô tô đã làm việc cho Audi ở Đức trong một thập kỷ, trở thành Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ của Trung Quốc.
Wan là một người rất hâm mộ xe điện và đã thử nghiệm mẫu xe điện đầu tiên của Tesla, Roadster, vào năm 2008.
Kể từ đó, phát triển ô tô điện luôn được ưu tiên trong kế hoạch kinh tế quốc gia của Trung Quốc.
Vai trò của chính phủ Trung Quốc
Bắt đầu từ năm 2009, Trung Quốc bắt đầu trợ cấp tài chính cho các công ty ô tô điện để sản xuất xe buýt, taxi và ô tô cá nhân.
Năm đó, chỉ chưa đến 500 xe điện được bán ở Trung Quốc.
Tuy nhiên, từ năm 2009 đến năm 2022, chính phủ đã rót hơn 200 tỷ Nhân dân tệ (29 tỷ USD) vào các khoản trợ cấp và giảm thuế liên quan.
Mặc dù chính sách trợ cấp đã chính thức kết thúc vào cuối năm ngoái, nhưng nó đã phát huy tác dụng như mong đợi: hơn 6 triệu xe điện được bán ở Trung Quốc vào năm 2022, chiếm hơn một nửa doanh số bán xe điện toàn cầu.
Chính phủ cũng giúp các công ty xe điện trong nước duy trì hoạt động trong những năm đầu bằng cách ký các hợp đồng mua xe điện.
Khoảng năm 2010, trước khi thị trường tiêu dùng chấp nhận xe điện, những chiếc đầu tiên ở Trung Quốc được đưa vào làm một phần của hệ thống giao thông công cộng rộng lớn.
“Trung Quốc có hàng triệu phương tiện giao thông công cộng, xe buýt, taxi, v.v. Họ cung cấp các hợp đồng lớn với rất nhiều phương tiện, vì vậy loại hình đó mang lại nguồn doanh thu,” Ilaria Mazzocco, chuyên gia về kinh doanh và kinh tế Trung Quốc cho biết.
“Ngoài yếu tố tài chính, nó còn cung cấp rất nhiều dữ liệu thử nghiệm đường bộ cho các công ty này”, ông nói thêm.
Nhưng trợ cấp và giảm thuế vẫn chưa phải là bức tranh toàn cảnh, vẫn có các chính sách khác của nhà nước khuyến khích cá nhân mua xe điện.
Ví dụ, ở những thành phố đông dân như Bắc Kinh, biển số ô tô đã được phân chia theo tỷ lệ trong hơn một thập kỷ và có thể mất nhiều năm hoặc hàng nghìn đô la để có được một chiếc cho một chiếc xe chạy xăng.
Nhưng quy trình này về cơ bản đã được miễn cho những người mua xe điện.
Cuối cùng, chính quyền địa phương đôi khi cũng hợp tác chặt chẽ với các công ty ô tô điện để điều chỉnh các chính sách có thể giúp các công ty này phát triển.
Ví dụ, BYD, công ty Trung Quốc hiện đang thách thức sự thống trị của Tesla trong lĩnh vực xe điện, đã vươn lên bằng cách giữ mối quan hệ chặt chẽ với thành phố Thâm Quyến phía nam và biến nơi này trở thành thành phố đầu tiên trên thế giới điện khí hóa hoàn toàn đội xe buýt công cộng của mình.
Sự phát triển của ngành công nghiệp xe điện Trung Quốc gắn bó sâu sắc với sự trỗi dậy của Tesla với tư cách là công ty ô tô điện lớn nhất.
Khi chính phủ Trung Quốc đưa ra các khoản trợ cấp, nó không chỉ giới hạn đối với các công ty trong nước.
“Theo tôi, điều này rất thông minh,” Alicia García-Herrero, nhà kinh tế khu vực Châu Á Thái Bình Dương tại Natixis, một công ty quản lý đầu tư, cho biết. “Nếu bạn muốn tạo ra hệ sinh thái, thay vì chọc giận người nước ngoài bằng cách không cung cấp các khoản trợ cấp, hãy cung cấp chúng cho mọi người, bởi vì sau đó họ sẽ bị mắc kẹt. Họ đã là một phần của hệ sinh thái đó và không thể rời bỏ nó nữa.”
Ngoài các ưu đãi tài chính, chính quyền địa phương Trung Quốc đã tích cực mời Tesla xây dựng các cơ sở sản xuất tại nước này. Nhà máy khổng lồ của hãng ở Thượng Hải được xây dựng cực kỳ nhanh chóng vào năm 2019 nhờ các chính sách thuận lợi của địa phương.
Ngày nay, Trung Quốc là một phần không thể thiếu trong chuỗi cung ứng của Tesla. Shanghai Gigafactory hiện là trung tâm sản xuất hiệu quả nhất của Tesla và chiếm hơn một nửa số xe Tesla được giao vào năm 2022.
Thực tế, Trung Quốc cũng đã thu được rất nhiều từ Tesla. Dưới sự phát triển mạnh mẽ của Tesla, các thương hiệu Trung Quốc phải đổi mới và cố gắng bắt kịp Tesla về mọi mặt, từ tiến bộ công nghệ đến giá thành.
Công nghệ pin đã đóng vai trò gì?
Phần quan trọng nhất của một chiếc xe điện là pin, có thể chiếm khoảng 40% giá thành của một chiếc xe. Và yếu tố quan trọng nhất để tạo ra một chiếc xe điện có lãi là một loại pin mạnh mẽ và đáng tin cậy nhưng vẫn có giá cả phải chăng.
Cụ thể hơn, trong thập kỷ qua, các công ty Trung Quốc đã ủng hộ pin lithium iron phosphate, được gọi là công nghệ LFP, trái ngược với pin lithium niken mangan coban (NMC) phổ biến hơn ở phương Tây.
Pin LFP an toàn hơn và rẻ hơn, nhưng ban đầu chúng không phải là lựa chọn hàng đầu trên ô tô vì chúng từng có mật độ năng lượng thấp hơn nhiều và hoạt động kém ở nhiệt độ thấp.
Trong khi những công ty khác đang từ bỏ công nghệ LFP, thì một số công ty pin Trung Quốc, như CATL, đã dành một thập kỷ nghiên cứu chúng và tìm cách thu hẹp khoảng cách về mật độ năng lượng.
Ngày nay, ngành công nghiệp xe điện một lần nữa nhận ra lợi ích của pin LFP, loại pin chiếm 1/3 tổng số pin xe điện tính đến tháng 9 năm 2022. Điều này đưa các công ty pin Trung Quốc lên đến đỉnh cao.
Trung Quốc cũng có một lợi thế quan trọng trong sản xuất pin, đó là kiểm soát rất nhiều nguyên liệu cần thiết. Quốc gia tỷ dân sở hữu trữ lượng lớn các thành phần quan trọng như coban, niken sunfat, lithium hydroxit và than chì.
Đến nay, các quốc gia khác đã thực sự nhận ra tầm quan trọng của vật liệu pin và đang ký kết thỏa thuận với Chile và Úc để giành quyền kiểm soát các mỏ kim loại đất hiếm.
Nhưng sự khởi đầu thuận lợi của Trung Quốc đã mang lại cho các công ty trong nước một chuỗi cung ứng ổn định lâu dài.
Các quốc gia khác có thể lặp lại thành công của Trung Quốc không?
Nhiều quốc gia gần như chắc chắn đang nhìn vào thành công của Trung Quốc và cảm thấy ghen tị. Nhưng giờ đây, sẽ không dễ để họ đạt được điều tương tự.
Nhiều chuyên gia lưu ý rằng tuy sở hữu nhiều lợi thế nhưng các nước phát triển sẽ gặp bất lợi vì có hệ thống chính trị khác nhau.
Câu hỏi đặt ra là liệu đất nước này có sẵn sàng đầu tư vào lĩnh vực này không? Liệu nó có sẵn sàng bảo vệ đặc biệt cho ngành này và để nó được hưởng mức độ ưu tiên chính sách cực kỳ cao trong một thời gian dài không? Điều đó là rất khó để nói trước.
Vậy nếu không phải một nước phát triển, liệu một quốc gia như Ấn Độ hay Brazil có thể lặp lại điều này không?
Các quốc gia này không có ngành công nghiệp ô tô truyền thống mạnh như Trung Quốc và họ cũng không có nền tảng hoàn thiện của chính phủ Trung Quốc trong việc xử lý các chính sách công nghiệp thông qua một loạt các công cụ, bao gồm tín dụng, trợ cấp, thỏa thuận sử dụng đất, thuế, và mua sắm công.
Nhưng kinh nghiệm của Trung Quốc cho thấy xe điện có thể là cơ hội để các nước đang phát triển đi trước các nước phát triển.
Thách thức của các thương hiệu ô tô điện Trung Quốc khi mở rộng thị trường
Các công ty xe điện Trung Quốc nhìn thấy cơ hội mở rộng ra bên ngoài quê nhà và trở thành thương hiệu toàn cầu. Một số trong số họ cũng đã thâm nhập thị trường châu Âu và thậm chí cân nhắc đến thị trường Mỹ.
Tuy nhiên, ngôn ngữ tiếp thị và chiến lược của họ có thể phải thay đổi đối với các thị trường khác. Họ sẽ cần thích ứng với các tiêu chuẩn kỹ thuật khác nhau và các dịch vụ phần mềm ưa thích.
Và họ sẽ phải học cách thích ứng với thói quen tiêu dùng và yêu cầu dịch vụ khách hàng khác nhau.
Trong môi trường địa chính trị hiện tại, các công ty này cũng đang tự khiến mình dễ bị tổn thương khi thâm nhập vào nhiều quốc gia không thực sự duy trì mối quan hệ tốt đẹp với Trung Quốc.
Một số nước có thể muốn bảo vệ ngành công nghiệp ô tô nội địa của họ, trong khi một số thậm chí có thể coi sự gia nhập của các thương hiệu Trung Quốc là một rủi ro an ninh quốc gia.
Vì những lý do đó, tiềm năng tăng trưởng cao nhất có thể sẽ đến từ vùng “châu Á mới nổi” (gồm Trung Quốc, Ấn Độ, Indonesia, Philippines, Thái Lan và Việt Nam).
Vào năm 2022, Trung Quốc đã xuất khẩu 679.000 xe điện, tăng 120% so với năm trước.
Có thể nói, sự “thống trị” của Trung Quốc có lẽ vẫn sẽ còn tiếp tục trong một thời gian nữa.
Theo MIT Technology Review
Quốc Bình
